سوختگی ها، نوعی صدمات بافتی وارد شده به مخاط یا پوست بدن هستند که در اثر حرارت شدید، تماس با مواد شیمیایی (اسید یا قلیا) و الکتریسیته یا پرتودهی ایجاد می شوند.
80 درصد سوختگی های ناشی از تماس با منابع حرارتی، در منزل به وجود می آیند که به طور سرپایی قابل درمان هستند و حدود 5 درصد آنها (یک میلیون در سال) به بستری شدن در بیمارستان نیاز دارند. شدت ضایعات در سوختگی ها به عمق جراحت، مدت زمان سوختگی و سطح سوختگی بستگی دارد که تعیین کننده نوع روش کنترل و درمان آن است.
از دیدگاه پزشکی سوختگی ها به سه دسته تقسیم می شوند:
- سوختگی نوع 1: قرمزی و التهاب پوست به همراه درد بدون تاول و ترشح که در منزل قابل درمان است.
- سوختگی نوع 2: قرمزی و التهاب پوست به همراه درد و ایجاد تاول و ترشح که باید به پزشک مراجعه شود.
- سوختگی نوع 3: نوع سوختگی شدید که در آن رنگ پوست تغییر کرده، سفید، زرد یا مایل به قهوه ای می گردد. پوست حالت سختی پیدا کرده و اغلب بدون تاول و درد می باشد که باید فوراً بیمار به مراکز درمانی منتقل شود.
- قبل از مراجعه به پزشک یا مراکز درمانی، ابتدا منطقه سوخته شده را با آب سرد یا یخ خنک کنید و با پارچه یا گاز خشک استریل به آرامی روی آن را بپوشانید (هیچ تاولی را نباید باز کرد).
- بعد از مراجعه، ابتدا پزشک شدت سوختگی ها را تعیین و موضع جراحت را تمیز می کند؛ سپس تاول های باز شده و بافت های پوستی مرده را برداشته و از پمادها و کرم های آنتی بیوتیک برای منطقه سوخته شده استفاده می کند.
توصیه می شود در صورت امکان منطقه سوخته شده بالاتر از سطح قلب قرار داده شود. در موارد تورم و قرمزی متوسط می توان از بانداژ گرم و مرطوب استفاده کرد و در صورت بروز تب با پزشک تماس گرفت.
در زمان بروز سوختگی به علت شوک شدید و ناگهانی وارد شده و جراحات به وجود آمده، تعادل الکترولیت ها و مایعات و تعادل ازته بدن منفی می شود، به عبارتی پروتئین ها، نمک و مایعات بدن به هدر می روند و وزن بدن کاهش می یابد. به همین دلیل نیازهای تغذیه ای ( به ویژه در هفته های اول بعد از سوختگی) افزایش می یابد.
در بیمار دچار سوختگی میزان نیاز به انرژی به 5000 – 3500 کیلو کالری و نیاز به پروتئین به 200- 150 گرم در روز افزایش می یابد. پروتئین مصرفی باید از انواع با ارزش زیستی بالا باشد.
اولین گام بعد از مراجعه به بیمارستان در صورت نیاز، استفاده از تزریق وریدی برای جبران مایعات، الکترولیت ها و برخی از پروتئین های سرمی از دست رفته می باشد.
بعد از این مرحله، برای پیشگیری از ایجاد سوء تغذیه در صورت تحمل بیمار، تغذیه از راه دهان آغاز می شود. در ابتدا از یک محلول خاص حاوی نمک، آب و بی کربنات به همراه آب لیمو (برای خوش طعم کردن) جهت جایگزینی به جای تزریق وریدی استفاده می گردد. میزان دریافت و دفع مایعات بیمار ( از راه ادرار) تمام مدت باید کنترل گردد تا از دفع زیاد مایعات یا تجمع آن در بدن جلوگیری شود.
از آنجایی که این بیماران دچار بی اشتهایی می باشند؛ بعد از تنظیم رژیم غذایی، مواد غذایی مورد نیاز در تعداد وعده های بیشتر و مقدار کم در هر وعده، در اختیار آن ها قرار گیرد و از یک رژیم غذایی نرم و ترجیحاً مورد علاقه بیمار استفاده گردد.
نیاز به مواد مغذی گوناگون نیز در این بیماران افزایش می یابد، به عنوان مثال نیاز به پروتئین و ویتامین C به جهت ترمیم ضایعات بافتی زیاد می شود.
- ویتامین C مورد نیاز حدود 1500- 1000 میلی گرم به صورت 500 میلی گرم 3 بار در روز می باشد.
- با افزایش نیاز به انرژی، میزان کربوهیدرات دریافتی و به دنبال آن نیاز به ویتامین های گروه B نیز افزایش می یابد.
- روی 50- 30 میلی گرم و بتاکاروتن 100000 واحد بین المللی در روز به جهت تقویت سیستم ایمنی بدن و تسهیل در ترمیم پوست، مورد نیاز است.
- ویتامین E به صورت 1200 واحد بین المللی 3 بار در روز به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی و موثر در ترمیم ضایعات و کاهش ایجاد تاول، توصیه می شود.
- «ال-گلوتامین» 10-3 گرم به صورت 3 بار در روز، از جمله اسیدهای آمینه لازم برای جلوگیری و بهبود آسیب ناشی از سوختگی، مورد نیاز است.
لازم به ذکر است که در سوختگی های ناشی از الکتریسیته، اغلب سیستم عصبی و عضلات نیز گرفتار می شوند که در این صورت باید سریعاً بیمار تحت مراقبت های لازم به جهت احیای قلب و ریه ها قرار گیرد.
از آنجایی که در سوختگی ها برخلاف سایر بیماری ها، وضعیت کاتابولیسمی یا شکست و تحلیل بافتی شدید می باشد و بیشتر ذخایر بدن دچار تخریب می گردد، باید به تامین نیاز مایعات، الکترولیت ها، انرژی، پروتئین ها و سایر مواد مغذی بسیار توجه شود. در این راستا گاهی در مراکز درمانی از مخلوط های تجارتی که غنی از انواع مواد مغذی هستند نیز بنا به مورد، استفاده می شود.
در دوره نقاهت نیز توجه به دو اصل مهم: پیشگیری از سوء تغذیه و تامین ذخایر بدن اهمیت دارد. انرژی مورد نیاز باید به گونه ای تنظیم شود که نیاز بیمار را در این دوره تامین کند.همچنین وزن بیمار به منظور جلوگیری از ایجاد اضافه وزن در این زمان باید کنترل شود. در رژیم روزانه باید از منابع پروتئینی با کیفیت خوب استفاده شود. دریافت مقدار کافی اسیدهای چرب ضروری به جهت نوسازی بافت های بدن ضروری است و در نهایت ویتامین ها و املاح معدنی طبق نیاز بیمار از طریق رژیم غذایی و یا دریافت مکمل ها باید تامین شود.
